Οι  Άγιοι Ανάργυροι

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ο ναός των Αγίων Αναργύρων βρίσκεται στο Ν.Α. άκρο της

παλιάς πόλης, στην παλαιά Χριστιανική συνοικία με την χαρακτηριστική ενετική οικοδομική της. Δυτικά αυτού βρίσκεται το παλιό επισκοπικό μέγαρο (τώρα ιδιωτική κατοικία), όπου μέχρι και τον περασμένο αιώνα κατοικούσε ο ορθόδοξος επίσκοπος.

ΣΥΝΟΙΚΙΑ: Η συνοικία των Αγίων Αναργύρων ή αλλιώς «ρωμαίικα στενά», ήταν η κυρίως περιοχή, που επί τουρκοκρατίας κατοικούνταν από Έλληνες, σε αντίθεση με τη Σπλάντζια, όπου κατοικούσαν κυρίως Μουσουλμάνοι. Ανατολικά του ναού υπήρχε σχολείο, που ίδρυσε η οικογένεια του μεγαλέμπορου ευεργέτη Γερακάρη καθώς και νοσοκομείο, στην πλατεία Γούβας, που συντηρούσαν φιλάνθρωποι πατριώτες.

ΙΣΤΟΡΙΑ: Οι Άγιοι Ανάργυροι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν ο μοναδικός ορθόδοξος ναός μέσα στο φρούριο και χρησίμευε ως ο Καθεδρικός ναός της πόλεως μέχρι το 1859. όταν ολοκληρώθηκε ο ναός των Εισοδίων.

Την ίδια εποχή, της Τουρκοκρατίας, υπήρχαν πολλοί λίγοι ναοί και εκτός των τειχών της πόλεως, που λειτουργούσαν σαν ορθόδοξοι ναοί : του Αγ. Ιωάννη του Ταυλά (κατεδαφίστηκε το 1927), του Αγίου Λουκά, η Ιερά μονή Χρυσοπηγής (χαρτοφύλακος) και λίγα παρεκκλήσια της χαλεπός.

Όλοι οι άλλοι ναοί της πόλεως, ή δεν λειτουργούσαν, ή είχαν μετατραπεί σε τζαμιά.

Το 1646, όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τα Χανιά, κατέλαβαν και τον ναό των Αγίων Αναργύρων, αλλά δεν τον μετέβαλαν σε τζαμί, αντίθετα τον επέστρεψαν στους Χριστιανούς μετά από κάποιο θαύμα.

Η πρώτη μαρτυρία γι' αυτόν τον ναό αναφέρεται στον 16 αιώνα, όμως πολύ πιθανό ο ναός να κτίσθηκε πολύ πιο παλιά, τον 13ο αιώνα, δηλαδή τα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας.

Το σημερινό Β' κλίτος» το κεντρικό, είναι αυτό που κτίσθηκε πρώτα από ορθόδοξους Βενετούς άρχοντες για να χρησιμέψει σαν ιδιωτική εκκλησία (capella). Σ' αυτή την άποψη συντελεί και η ύπαρξη της μικρής κόγχης στον τοίχο του ιερού, όπου οι καθολικοί εναπέθεταν αγαλματίδιο.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: Ο ναός είναι τρίκλιτος. Το Α' κλίτος, το βόρειο, είναι των Αγίων Αναργύρων, το Β', το κεντρικό, του Αγίου Αρτεμίου και το Ρ, το νότιο, του Αγίου Χαραλάμπους.

Το Β' κλίτος, όπως είπαμε, είναι και το πιο παλαιό (πιθανόν 13ου αιώνα. αφιερωμένο "αρχικά στον Άγιο Σάββα). Ο θόλος του είναι βαθύτερος και ψηλότερος προς τη μεριά του ιερού, χαμηλότερος προς την έξοδο. Τα τοιχώματα του δεξιά και αριστερά έχουν διαρρυθμιστεί σε καμάρες, που οδηγούν στα άλλα δύο κλίτη.

Το Γ' κλίτος, του Αγίου Χαραλάμπους, περιλαμβάνει και τον γυναικωνίτη, μπροστά από τον οποίο παλαιότερα υπήρχε αυλή με πηγάδι. Όμως το 1936 προστέθηκε το νέο αυτό κλίτος, και αφού κατεδαφίστηκε ο τοίχος μπροστά από τον γυναικωνίτη, το πηγάδι σκεπάστηκε και τώρα βρίσκεται κάτω από το δεξιό ψαλτήρι του ναού. Εξάλλου είναι γνωστό άτι μέχρι και την Τουρκοκρατία η περιοχή των Αγίων Αναργύρων ήταν περιοχή πηγαδιών και δεξαμενών.

Πίσω από το ιερό του Αγίου Χαραλάμπους (νεώτερο Γ΄ κλίτος) υπάρχει παλαιά ενετική καμάρα, η οποία οδηγούσε στο κελί του νεωκόρου, που

αργότερα έγινε κηροποιείο και σήμερα χρησιμεύει σαν χώρος υποδοχής του ναού.

Στην καμάρα αυτή βρέθηκαν και οι δύο μεγάλες ενετικές εικόνες του ναού με οικόσημα ορθοδόξων ευγενών. Την ίδια εποχή (1936) που κλείστηκε η αυλή και σκεπάστηκε το πηγάδι, υπερυψώθηκε και το πάτωμα όλου του ναού με χώμα και πλακάκια, καθώς και το τέμπλο σε ύψος μισού μέτρου περίπου, πράγμα που προκάλεσε κάποια διατάραξη των αναλογιών του κτίσματος.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ:  Από δημοσιεύσεις  γνωρίζουμε  ότι  στους  Αγίους Αναργύρους χειροτονήθηκαν δύο τουλάχιστον επίσκοποι Κυδωνιάς: α) Ο Κυδωνιάς και Κισάμου Κάλλιστος (1 846) β) Ο Κυδωνιάς και Κισάμου Μισαήλ (1859).

Για τον πρώτο, τον Κάλλιστο, γνωρίζουμε ότι αρνήθηκε ενώπιον των Τούρκων να υπογράψει την καταδίκη των Χριστιανών επαναστατών. Αρνούμενος, ξεψύχησε πάνω στη Αγία Τράπεζα του Ναού.

Του δεύτερου, του Μισαήλ, υπάρχει ακόμα το εγκόλπιον, πολύτιμο κειμήλιο του ναού.

Είναι πιθανόν δε, ο εθνομάρτυρας επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ να συνελήφθη από τους Τούρκους μέσα στον τότε καθεδρικό ναό των Αγίων Αναργύρων και να οδηγήθηκε από εκεί στον τόπο του μαρτυρίου του, τον αιωνόβιο πλάτανο της Σπλάντζιας.

Σον ναό των Αγίων Αναργύρων τελέσθηκε μεγάλη -δοξολογία στις 18-2-1857

παρουσία του χριστιανικής καταγωγής Βέλη πασά και των Τουρκικών αρχών, για να τιμηθεί η Α' επέτειος του "χάτι Χουμαγιούν", του αυτοκρατορικού διατάγματος που καθιέρωνε την αρχή της ισότητας όλων των υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Θρυλικό είναι και το επεισόδιο με τον κρυπτοχριστιανό Μιχαήλ Κουρμούλη. Αυτός υπήρξε Τούρκος αξιωματικός (γενίτσαρος) φοβερός για τους Χριστιανούς. Τα Χριστούγεννα όμως του 1821 η δύναμη του Θεού τον οδήγησε σε μετάνοια και αποκάλυψε την κρυφή πίστη του, όταν μπαίνοντας στον ναό των Αγίων Αναργύρων μπροστά στα μάτια των έκθαμβων πιστών, γονάτισε μπροστά στον λειτουργούντα ιερέα και ζήτησε να μετάσχει των αχράντων μυστηρίων.

ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ: Στον ναό των Αγίων Αναργύρων υπάρχουν πολλές παλαιές εικόνες, από τις οποίες οι πιο σημαντικές είναι η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου και η εικόνα της Κρίσεως, εποχής βενετοκρατίας. Υπάρχουν όμως και άλλες πολλές εικόνες που χρονολογούνται από τον 1 7ο αιώνα μέχρι και την εποχή μας.

α. Η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου, πιθανότατα της σχολής του Δαμασκηνού (16 αιώνας), διαστάσεων 1.40X1.20 μ. παριστά την Παναγία να κοιμάτα γλυκύτατα στην κλίνη ·' σαν να μην βδοκίμασε του θανάτου τον ύπνο". Εικονίζονται με μεγάλη τέχνη ο Χριστός όρθιος να κρατά την ψυχή της. άγγελοι λευκοφορούντες, ένα εξαπτέρυγο χερουβείμ, οι περίλυποι απόστολοι, τρεις ιεράρχες, ο βέβηλος Εβραίος με κομμένα τα χέρια και οι τρείςαφιερώτριβς της εικόνας πάνω στο φρούριο της πόλης (Χανιά) με τις γύρω οικίες και τον ναό. Κάτω, στο μέσον υπάρχουν τα οικόσημα των αφιερωτών.

β. Η εικόνα της Δευτέρας Παρουσίας ή της Μέλλουσας Κρίσης, είναι από τις πιο ωραίες εικόνες του νομού Χανίων, και από τις πιο παλαιές. Έχει διαστάσεις 1.50X2.40 μ. και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Το θέμα της Κρίσης το συναντούμε συχνά στη Δυτική Κρήτη, τη μεταβυζαντινή (ενετική) εποχή. Παριστάνεται σε διάφορες σκηνές και σειρές. Πάνω ψηλά δεσπόζει σαν ήλιος ο Ιησούς στο θρόνο του, αριστερά η Παναγία, ο Πρόδρομος και οι Απόστολοι, που ο ζωγράφος τους αποδίδει ονόματα πολυτίμων λίθων, παρμένα από την Αποκάλυψη. Πιο κάτω ο σταυρός, δεξιά κι αριστερά άγγελοι με σάλπιγγες, οι χοροί των δικαίων, των οσίων, των ευσεβών, των προφητών. Από κάτω οικόσημο περιστοιχισμένο με τα γράμματα Ν. V. που δηλώνουν την Nobilitatem Venetam. Στο κέντρο της εικόνας υπάρχει ο άγγελος με τη ρομφαία και τη ζυγαριά της Κρίσεως. Δεξιά του ο ουρανός, αριστερά του η θάλασσα. Από τη θάλασσα αναδύονται οι "νεκροί εκ ναυαγίων", ενώ στον ουρανό πετούν διάφοροι άνθρωποι, αυτοί που θα ζουν τη μέρα της Κρίσεως. Παρακάτω υπάρχουν οι τάφοι, απ' όπου ανασταίνονται διάφοροι νεκροί. Εκεί υπάρχει γραμμένο το περίφημο χωρίο του προφήτη Ιεζεκιήλ, που προμηνύει την ανάσταση των νεκρών.

Κάτω αριστερά υπάρχουν ονόματα δεομένων δωρητών και ανακαινιστών καθώς χ» το όνομα του  αγιογράφου «ΧΕΙΡ ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΕΜΠΟΡΟΥ». Του ίδιου ζωγράφου υπάρχει εικόνα της κρίσεως και σε πινακοθήκη μιας Ιταλικής πόλης.

Στην εικόνα εικονίζεται παραστατικά και η κόλαση. Πρώτα ο αντίχριστος και κατόπιν πλήθος αμαρτωλών, αλυσόδετων, ή φλεγομένων, ή βασταζομένων από δαίμονες, ή κολυμβώντων σε πύρινο ποταμό, ή στο σκάφος της "απώλειας". Οι αμαρτωλοί κατονομάζονται ανάλογα με το αμάρτημα τους.

Σημαντική είναι και η παρουσία των τεσσάρων οικουμενικών αυτοκρατόρων κάτω αριστερά της εικόνας, οι οποίοι στέκονται κι αυτοί υπόλογοι, σαν εκπρόσωποι των λαών ενώπιον του Κριτού. Ο πρώτος δηλώνεται με το γράμμα Π (Πέρσης) και είναι ο Δαρείος. Ο δεύτερος με το γράμμα Μ (Μακεδόνας) και είναι ο Αλέξανδρος. Ο τρίτος με το γράμμα Ρ (Ρώμη) και είναι ο Αύγουστος και ο τελευταίος με το γράμμα Κ (Κωνσταντινούπολις) και είναι ο Κωνσταντίνος, ο μόνος, ο οποίος κρατά σταυρό αντί για ξίφος.

Σύμφωνα με τον καθηγητή της βυζαντινής φιλολογίας Νικόλαο Τωμαδάκη απ' του οποίου το σύγγραμμα πήραμε πληροφορίες, ο αγιογράφος της θαυμάσιας αυτής εικόνας, ο "Αμβρόσιος μοναχός" ήταν κι αυτός της σχολής του Δαμασκηνού. Βενετοκρητικός.

Πολύ όμορφος είναι και ο ""επιτάφιος" του ναού: μικρό ξυλόγλυπτο κουβούκλιο μεγάλης αξίας του περασμένου αιώνα, το οποίο την Μεγάλη Παρασκευή στολίζεται με άσπρα κατημέρια και με κρίνα με τρόπο λιτό, ώστε ν' αναδεικνύεται η μεγάλη τέχνη του.

Οι Άγιοι Ανάργυροι σήμερα αποτελούν μεγάλη ενορία των Χανίων και περιλαμβάνουν μέρος τόσο της παλαιάς, όσο και της νέας (της εκτός των τειχών) πόλεως. Ο ναός και οι εικόνες του έχουν αναπαλαιωθεί κατά τα τελευταία χρόνια.